W ostatnim tygodniu grudnia 2023 r. media obiegła informacja o pozwie wniesionym przez New York Times (NYT) przeciwko OpenAI oraz Microsoft. Powództwo opiera się na naruszeniu praw autorskich NYT, które miało polegać na wykorzystaniu do uczenia algorytmów OpenAI milionów artykułów opublikowanych przez NYT. Jak zatem wygląda legalność korzystania z utworów przez AI – czy AI może swobodnie korzystać z prac chronionych prawem autorskim?
Sprawa New York Times przeciwko OpenAI oraz Microsoft
Zgodnie z twierdzeniami NYT, działanie LLM (large language model) nie tylko w sposób nieuprawniony wykorzystywało materiały New York Times, ale także zmniejszyło przychody NYT i odwodziło społeczeństwo od czytelnictwa NYT. Jednocześnie w Stanach Zjednoczonych wskazuje się, że “ekstrakcja” danych na podstawie prac chronionych prawem autorskim może być dozwolona z punktu widzenia praw autorskich w ramach doktryny „fair use”. Czy uczenie alogrytmu na danych chronionych prawem autorskim rzeczywiście jest dozwolone w Stanach Zjednoczonych? Tego być może dowiemy się po zakończeniu ww. sprawy.
Prawa autorskie a EU AI Act
Inaczej sytuacja wygląda w Europie. Po pierwsze warto zwrócić uwagę na projekt rozporządzenia unijnego – EU AI Act. Rozporządzanie zawiera szereg obowiązków, które mają wkrótce spełniać dostawcy usług opartych na LLM. Pomimo że pierwszy projekt rozporządzenia powstał w 2021 r., do dziś nie został on uchwalony.
Co jednak istotne, 8 grudnia 2023 r. przedstawiciele państw członkowskich UE, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego osiągnęli wstępne porozumienie co do EU AI Act. Choć nowe, proponowane brzmienie EU AI Act po osiągnięciu porozumienia nie zostało oficjalnie opublikowane (ma się pojawić na początku 2024 r.), serwis Politico udostępnił jednak jego treść (dostępneatutaj: https://www.openfuture.eu/wp-content/uploads/2023/12/231206GPAI_Compromise_proposalv4.pdf).
Zgodnie z porozumieniem, dostawców rozwiązań AI mają dotyczyć m.in. następujące obowiązki:
1) dostawcy AI mają przygotować i posiadać dokumentację techniczną modelu AI, z uwzględnieniem zasad uczenia i testowania modelu;
2) dostawcy AI mają zapewnić informacje i dokumentację dla innych dostawców AI, którzy integrują modele AI;
3) dostawcy AI mają przygotować i opublikować szczegółowe podsumowanie o treściach używanych do szkolenia AI;
4) dostawcy AI mają posiadać odpowiednią politykę praw autorskich.
Prawa autorskie a korzystanie z cudzych utworów przez AI
Z punktu widzenia praw autorskich, projekt EU AI Act odwołuje się do unijnej dyrektywy DSM, która przewiduje, że uprawnieni do praw autorskich mogą zastrzec, że ich prace nie mogą być wykorzystywane do eksploracji tekstów i danych (eng. text and data mining, TDM). Innymi słowy, dyrektywa DSM przewiduje model “opt out” zakładający, że uprawnieni z praw autorskich mogą zdecydować, że ich prace nie mogą być wykorzystywane do “text and data mining”. Jednocześnie dyrektywa DSM przewiduje, że korzystanie z prac chronionych prawem autorskim dla “text and data mining” jest dozwolone, jeżeli autor nie zastrzegł, że nie można korzystać z jego prac do takich celów.
Wskazane przepisy dyrektywy aby mogły być stosowane, wymagają implementacji do krajowego porządku prawnego. Do dziś jednak dyrektywa DSM nie została w pełni wdrożona w Polsce – został przygotowany tylko projekt ustawy, który ma ją implementować. Zgodnie z tym projektem, do ustawy – prawo autorskie ma zostać dodany m.in. art. 263 ust. 1, który przewiduje, że:
Art. 263
1. Wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej.
Podsumowanie
Jak widać, korzystanie przez AI z materiałów chronionych prawem autorskim stanowi wkroczenie w reżim ochrony prawnoautorskiej przyznanej twórcom. Zarówno dyrektywa DSM jak i projekt rozporządzenia EU AI Act wskazują jednak, że domyślnie modele LLM będą mogły w Unii Europejskiej korzystać z prac chronionych prawem autorskim dla „ekstrakcji danych” w ramach ich uczenia. Jak to zagadnienie zostanie rozstrzygnięte w USA w sprawie wykorzystania materiałów New York Times przez ChatGPT/OpenAI? Czas pokaże, przy czym trzeba mieć na uwadze odmienności w ochronie praw autorskich w USA oraz w Europie.
W przypadku pytań – zachęcam do kontaktu: piotr.mijal@prawo-it.pl
